In januari kwam een persbericht van de onderzoeksgroep van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) naar buiten dat een hoge dosis vitamine B12 in relatie zou staan tot een voortijdige dood. De Nederlandse Vereniging voor Veganisme heeft meteen contact opgenomen met het UMCG. Veel veganisten maakten zich zorgen over de publicaties in de media. Niet veel later volgde het Medisch Centrum hun bericht op met verduidelijking dat het nog niet is aangetoond dat vitamine B12-supplementatie ook daadwerkelijk de oorzaak is.
We interviewden hierover een van de onderzoekers van deze studie, Stephan Bakker. Hij doet veel voedingsonderzoek en zit in de Gezondheidsraad in de commissie voeding en werd door de media veelvuldig geïnterviewd over het onderzoek.
Prof. dr. S.J.L. (Stephan) Bakker
Om meteen met de deur in huis te vallen: Moeten veganisten zich zorgen maken over een bovengrens aan vitamine B12 dat veganisten veilig kunnen innemen?
Stephan Bakker: Je kan niet zeggen wanneer het té veel B12 is. Er zit nu nog steeds geen bovengrens aan vitamine B12. Er is geen materiaal om dat aan te geven. Ons persbericht was alleen een oproep dat er eigenlijk nog onvoldoende goed onderzoek naar gedaan is.
We hebben ook helemaal niet specifiek gedacht aan veganisten als groep, maar aan alle mensen die B12-supplementen bijslikken (13,7% volgens onderzoek van RTL nieuws) of zelfs op eigen houtje B12 injecteren.
Uw onderzoek toonde geen oorzakelijk gevolg (causatie), maar een associatie aan. Bent u het eens dat daarmee niet gesproken kan worden van bewijs dat een hoge dosis vitamine B12 zou leiden tot vervroegd sterven?
Stephan Bakker: Daar ben ik het volstrekt mee eens. Dat hebben we ook ten stelligste zo gezegd in persberichten. We kunnen er niets aan doen hoe de media het brengt.
U bent er mee eens dat er andere oorzaken dan vitamine B12-supplementen hieraan ten grondslag kunnen liggen?
Stephan Bakker: Ja, het kan zijn dat het verband bijvoorbeeld verklaard wordt door rood vlees of genetica. Maar daar hadden wij geen informatie over. Het is juist interessant wat de andere oorzaken kunnen zijn, maar die quotes worden door de media nooit overgenomen. Het kan ook nog veroorzaakt worden door chronische en acute ontstekingen. De eiwitten die B12 in circulatie vervoeren worden gereguleerd door chronische laaggradige ontsteking. Er zijn mensen die zeggen dat je daarom juist vitamine B12 moet geven, maar ik denk dat het juist andersom is, net als bij ijzer. Dat de bindende eiwitten omhoog gaan om te zorgen dat de vrije fractie van B12 zo laag wordt gehouden, om zo te zorgen dat parasieten en bacteriën niet kunnen groeien. Maar daar is nog weinig onderzoek naar gedaan.
Waarom heeft u gekozen om in het persbericht alleen vitamine B12-supplementen te noemen?
We hebben alleen B12-supplementen genoemd, omdat je in een persbericht niet alles kwijt kan. We hadden ook dierlijke producten kunnen noemen, omdat het theoretisch ook zou kunnen dat dat de oorzaak is, maar daar hebben we niet aan gedacht. In mijn omgeving zie ik ook veel mensen zonder medische noodzaak hoge doseringen vitamine B12 slikken. Ik heb in elk interview gezegd dat er ook andere mogelijke verklaringen kunnen zijn, maar de media gebruikt vrijwel alleen korte quotes.
Waarom heeft u twijfels bij een B12-suppletie boven de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH)?
Stephan Bakker: Vitamine B12 heeft meer dan 20 enzymatische stappen nodig om gesynthetiseerd te worden. Voor een bacterie vergt het nogal wat om dat te produceren. Als de bacteriën het niet hoeven te produceren, kunnen ze ook enorm gaan groeien. Er zijn studies die aangeven dat het geven van B12 een behoorlijke invloed heeft op het microbioom. Dat zou ongunstig kunnen zijn.
De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) geeft aan dat bij behandelingen, waarin een hoge dosis aan vitamine B12 (1.000 tot 5.000 mcg) werd gebruikt, geen nadelige effecten zijn.
Stephan Bakker: De EFSA zegt alleen maar dat er geen studies zijn die schadelijke effecten hebben aangetoond. Maar je moet je ook afvragen of er studies zijn uitgevoerd die op de lange termijn hebben onderzocht of er daadwerkelijk geen schadelijke effecten zijn. Een potentieel effect op het microbioom is slechts in enkele studies onderzocht en dat laat wel degelijk een verschuiving zien bij hoge doseringen vitamine B12. Dit wordt geduid als ongunstig, maar of dat daadwerkelijk ook zo is, is nog onbekend.
Veganisten krijgen geen vitamine B12 binnen via dierlijke producten in de voeding (melk en eieren in brood, koekjes enzovoorts) en zijn daarom afhankelijk van een supplement dat in een kort moment wordt opgenomen. Diëtisten die gespecialiseerd zijn in plantaardige voeding adviseren dagelijks 100 t/m 250 mcg cyanocobalamine of 2 keer per week 1.000 mcg cyanocobalamine (tussen de 8e en 64e levensjaar). Waarom denkt u dat veganisten niet zo’n hoge dosering nodig hebben?
Stephan Bakker: De meeste veganisten zullen een werkend opnamesysteem hebben. Als je geen ‘intrinsic factor’ hebt – als het systeem dat je nodig hebt om vitamine B12 op te nemen niet goed werkt – wordt slechts 1% van de B12 uit de voeding opgenomen. Als je dan geen vitamine B12-injecties wilt of kunt gebruiken, dan ben je aangewezen op hoge doseringen vitamine B12 om voldoende op te nemen en dan is het logisch om een hoge dosis te nemen.
Diëtisten geven aan dat hoe meer vitamine B12 je tegelijkertijd tot je neemt (in plaats van verspreid over de dag), hoe slechter je lichaam het kan opnemen.
Stephan Bakker: Dat klopt. Maar B12 heeft een enorm lange halfwaardetijd en het lichaam is ingericht om elk snufje B12 uit de voeding op te nemen. Dus als je één keer per dag 2,8 mcg B12 neemt, dan heb je in principe voldoende. Met 4 tot 7 mcg per dag heb je ruim voldoende.
Wij gaan er vanuit dat een dergelijke dosis die door de diëtisten wordt voorgeschreven volstrekt onschadelijk is, maar je moet je ook realiseren dat iedere stof (zelfs water) in een hoge dosering schadelijk is. Daarom is het niet waarschijnlijk dat je vitamine B12 onbeperkt zou kunnen innemen. Het zou mij niets verbazen als een hoge vitamine B12-concentratie in de circulatie in theorie kan bijdragen aan grotere groei van bacteriën áls deze bacteriën in de bloedbaan terechtkomen, hetgeen een risicofactor is voor ernstig verlopende scepsis (bloedvergiftiging). Maar daar zijn nog geen data over.
Welke adviezen heeft het UMCG voor veganisten?
Stephan Bakker: Ik zou heel goed willen kijken naar de onderliggende bewijsvoering voor de adviezen voor een hoge dosering aan veganisten.
We hebben een aantal kritische vragen over het onderzoek.
De functie van de nier en lever hebben invloed op de verhoogde B12-waarde. Kan dit de vroegtijdige sterfte verklaren?
Stephan Bakker: We dachten zelf dat een afnemende nierfunctie hieraan ten grondslag zou liggen. Maar dat bleek na correcties niet het geval te zijn. Dat was voor ons reden om nu alvast een waarschuwing af te geven in plaats van over 15 jaar. We hadden nooit gedacht dat het zo’n media-aandacht zou krijgen.
In het onderzoek zaten mensen met milde nierproblemen. Geen grote nierproblemen en geen mensen met grote leverproblemen. In andere studies had men al gekeken naar leverproblematiek en daarin werd het effect (vroegtijdige sterfte) niet verklaard door leverfunctiestoornissen. Die studies hadden geen informatie over nierfuncties. Wij hadden verwacht dat het verband dat wij vonden zou vervallen als we dit hadden gecorrigeerd, maar dat was niet het geval. Dat was mede reden om hier melding van te maken.
In extra analyses waren mensen met nierfunctiestoornissen uitgesloten van het cohort en zijn daar designed-based analyses voor gedaan. Daar kwamen vergelijkbare uitkomsten uit. In de bevolking komen significante leverproblemen nauwelijks voor, dus het is zeer onwaarschijnlijk dat er veel mensen in de onderzoeksgroep zouden zitten die onontdekte leverproblemen zouden hebben. Er is daarnaast in het laatste model ook gecorrigeerd voor leverfuncties.
Er wordt gesproken over een onderzoek onder de “algemene bevolking”, maar kan je dat wel stellen als onderzochte groep een gemiddelde leeftijd van 53,3 jaar oud is? De gemiddelde Nederlander is 41,5 jaar oud.
Stephan Bakker: Het is de algemene bevolking van de stad Groningen. We hebben in 1997 80.000 mensen in de stad Groningen aangeschreven die mee wilden doen. Dat is de algemene bevolking. Het waren mensen van 28 t/m 75 jaar uit alle lagen van de bevolking. Studenten werden uitgesloten omdat die verhuizen. De meeste bevolkingsonderzoeken hebben een nog hogere leeftijd omdat mensen tussen 28 en 40 (soms zelfs 50 jaar) uitgesloten worden van het onderzoek. Bij wetenschappelijke publicaties wordt het altijd geaccepteerd als een onderzoek onder de “algemene bevolking”. Wij hebben daar nog nooit commentaar over gehad.
In het onderzoek is de groep die B12-supplementeerde middels injecties buitenwegen gelaten. Toch wordt door de UMCG-onderzoekers in de media gewaarschuwd voor een teveel vitamine B12 door suppletie. Waarom heeft u deze groep juist buiten het onderzoek gehouden, maar zijn uw waarschuwingen wel voornamelijk over mensen die suppleren?
Stephan Bakker: Omdat het een kleine relatieve groep is (ongeveer 58 mensen). Als je prospectieve analyse wil doen, is dat gewoon te klein. Die groep is er uit gehaald, omdat die een relatief grote dosis gebruiken vergeleken bij mensen die dat niet doen.
Aangezien de vergeleken groepen inherent van elkaar verschillen en aanvullend daarop ook verschillen in B12-waarden in 2001, leidt het tot de conclusie dat het geheel aan verschillen leidt tot verschillen in sterfterisico. Bent u het daarmee eens?
Stephan Bakker: Nee, er zijn geen groepen vergeleken. Er zijn analyses gedaan met een continue variabele en daar was het nog sterker, met een hoger oplossend vermogen. We hebben juist daarvoor geprobeerd te corrigeren. Met de beste (state-of-the-art) mogelijkheden die we in de statistische methoden hebben op het moment. Er is meer dan uitgebreid rekening gehouden met de verschillen.
Welke andere soortgelijke B12-onderzoeken gaan plaatsvinden?
Stephan Bakker: Binnen het onderzoeksprogramma LifeLines is er een project over vitamine B12. Binnen dit onderzoeksprogramma worden gedurende dertig jaar 165.000 inwoners van Noord-Nederland gevolgd. Met mijn collega Bruce Wolffenbuttel gaat misschien ook kijken naar genetische factoren.
Noot van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme (NVV):
Er is op dit moment geen bovengrens aan de inname van vitamine B12 en geen bewijs dat een hoge dosering aan vitamine B12 schadelijke gevolgen heeft. Het advies blijft daarom ongewijzigd: dagelijks 100 t/m 250 mcg cyanocobalamine of 2 keer per week 1.000 mcg cyanocobalamine (tussen de 8e en 64e levensjaar). De vereniging gaat in overleg met diëtisten of de dosering uit voorzorg eventueel naar beneden bijgesteld kan worden.
Lees verder over vitamine B12 op deze website.
