Vier gelovige vegans aan het woord

Veganisme heeft veel gemeen met religies. Beide geven een diepere betekenis aan het leven en beide kennen morele waarden waaruit concrete leefregels volgen. Ik sprak met vier veganisten die elk een ander geloof aanhangen om hen te vragen naar de relatie tussen veganisme en hun geloof.

Yassine en Janneke hebben elkaar vier jaar geleden leren kennen. Ze wonen in Woubrugge en zijn allebei 27 jaar, vegan en moslim. “We hebben elkaar het laatste zetje gegeven,” leggen ze uit. Yassine is al heel zijn leven moslim. Voordat hij Janneke kende had hij al een paar keer geprobeerd veganistisch te leven, maar het lukte telkens niet om dat vol te houden. “Het was lastig: ik at alleen maar wortels en sla. In mijn omgeving waren er alleen mensen die het er helemaal niet mee eens waren. Dat had vooral te maken met de cultuur. Toen ik het met Janneke samen kon doen had ik er geen moeite mee en lukte het wel.” Janneke was toen al vijf jaar veganist en had ook al grote belangstelling voor de Islam. Drieënhalf jaar geleden bekeerde ze zich. “Zonder Yassine was ik uiteindelijk ook wel bekeerd, maar misschien niet zo snel.”

Yassine en Janneke worden liever niet herkenbaar in beeld gebracht. Foto uit eigen collectie.

Vooroordelen over islam en dieren

Over de islam bestaan in Nederland veel vooroordelen: ook als het over de relatie met dieren gaat. “Vaak denken mensen dat de islam gelijkstaat aan dierenleed en dat veganisme en islam niet samen gaan,” vertelt Janneke, “terwijl de islam juist stelt dat je goed moet zijn voor dieren.” Yassine noemt één van de hadith (‘overleveringen’) als voorbeeld: daarin vergeeft Allah een prostituee haar zonden omdat ze een stervende hond redt van uitdroging (Sahih al-Bukhari 3321). Volgens Janneke is de boodschap van de islam er uiteindelijk één die veel veganisten zouden kunnen omarmen: “Lief zijn voor elkaar, goed omgaan met de planeet en dieren geen pijn doen. Dat past heel erg bij veganisme.”

Veganisme en islamitische leefregels

Janneke legt uit dat er binnen de islam verschillende rechtsscholen bestaan die de Koran en andere geschriften interpreteren en daaruit de leefregels halen. Ze benadrukt dat zij en Yassine zelf geen rechtsgeleerden zijn, maar dat ze de mening volgen van rechtsgeleerden van de Maliki-school, de meest gangbare islamitische rechtsschool onder Marokkaans-Nederlandse moskeeën. Het gebruiken en doden van dieren is niet verboden volgens die leefregels. “Daardoor kun je ook niet beweren dat iemand een slechtere moslim zou zijn, omdat die vlees eet,” legt Janneke uit, “maar dat iets halal (‘toegestaan’) is betekent niet dat je het ook moet doet: het is niet wajib (‘verplicht’). Datzelfde geldt voor veganistisch leven, dat is niet haram (‘verboden’).”

“Vaak denken mensen dat […] de islam en veganisme niet samengaan, terwijl de islam juist stelt dat je goed moet zijn voor dieren.”

Vooroordelen over veganisme onder moslims

Andersom bestaan er onder moslims ook vooroordelen over veganisme: “Je kunt mensen echt boos maken als je zegt dat je geen dieren eet,” vertelt Janneke. “Maar dat komt vooral door cultuur,” vult Yassine aan, “die wordt vaak met religie vermengd. Ik ben Marokkaans-Nederlands en kom uit een Arabische cultuur. Mijn oudtante vindt het zielig voor me en mijn oma is bang dat ik doodga. Zij zijn nog in Marokko opgegroeid en echt van een andere generatie.” Een vegan invulling geven aan islamitische tradities blijkt ook prima te doen. “Met het Eid-al-Fitr (Suikerfeest) aan het einde van de ramadan (vastenmaand) vier je dat je gevast hebt met lekker eten, en dat kan prima vegan,” legt Janneke uit. “Ook is er dan de Zakat-al-Fitr, een verplichte aalmoes in de vorm van eten voor de armen. Dat is niet per se vlees; het kan ook rijst of groenten zijn.”

Vegan offerfeest

Het andere belangrijke feest van de islam is het Eid-al-Adha (Offerfeest). “Voor de meeste moslims is dat offer een dier. Het vlees daarvan wordt vaak deels zelf gehouden en deels weggegeven aan behoeftigen,” legt Yassine uit. “Een schaap offeren kost een paar honderd euro: voor sommige moslims is dat veel geld en is het daarmee een offer. Voor anderen komt het neer op een grote hoeveel vlees in één keer kopen. Je kunt je afvragen in hoeverre dat nog echt een offer is.” Hij en Janneke kiezen voor een ander offer: “De laatste keer hebben we een bedrag aan de moskee gegeven. Zij kochten daarmee eten zodat gevangenen in Alphen aan den Rijn ook het Eid konden vieren. Ons geld ging naar niet-dierlijke ingrediënten.” Tot slot vertelt Janneke: “In de toekomst willen we zoeken naar offers die niet alleen geld, maar ook moeite kosten, dan voelt het ook meer als een offer.”

Foto door Linda van den Burg-Azulai.

Yossi woont in Nijmegen en is Joods. Inmiddels is hij daarnaast ook al tien jaar veganist. Sinds 1986 woont Yossi in Nederland, maar hij groeide op in Israël in een orthodox gezin als zoon van een rabbijn. Hij zat op de streng orthodoxe Jesjiva-school. “Mijn vader wilde dat ik ook rabbijn werd, maar dat mislukte.” Naast rabbijn was zijn vader ook slager. “Een maaltijd zonder vlees was voor ons geen maaltijd. Als kind had ik nachtmerries van dieren die kosher geslacht werden, maar ik zag de link nog niet met wat er op mijn bord lag.”

Als je ergens van houdt…

Toen Yossi die link wel doorkreeg, stopte hij met vlees eten. Vis at hij nog wel. Dat hield hij lang zo vol. “Zo’n tien jaar geleden vroeg iemand me waarom ik nog wel vis at. Ik antwoordde dat ik van vis hield. Daarop reageerde diegene: ‘Je houdt niet van vis. Je vindt vis lekker. Als je van vis houdt, moet je die in hun eigen territorium laten zwemmen.’ Dat zette me aan het denken.” Yossi stopte van de één op de andere dag met het eten van vis. Hij legt hij uit dat hij om dezelfde reden geen bloemen meer koopt en quote Indiase goeroe Osho: “Als je van bloemen houdt, pluk ze dan niet, want als je een bloem plukt sterft deze en is het niet meer hetgeen waar je van houdt.’ Ook het kijken van de documentaire Dominion hielp Yossi beseffen dat hij geen deel meer wilde hebben in diergebruik. “Mijn hart spreekt luider dan mijn lust.”

Vegan worden in een Joodse familie

Die verandering was niet voor iedereen in zijn omgeving even makkelijk. “In het begin reageerde men met ongeloof. ‘Maar jij hield toch van barbecue?’ vroeg men dan en mijn Nederlandse buurman grapte of ik nog wel bockbier dronk.” Uiteindelijk wordt het makkelijker: vrienden weten wat ze aan Yossi hebben. “Als vrienden dieren eten, dan eet ik niet mee,” Met familie ligt dat ingewikkelder: die kies je niet. Vooral met feestdagen kan dat lastig zijn, vertelt hij: “Mijn broer is streng orthodox en eet vlees. We hebben daar behoorlijke discussies over, waarin hij verwijst naar het offeren dat in de Thora voorkomt. Ik kaats dan terug dat hij andere dingen uit de Thora ook niet letterlijk neemt. Waarom zou je dan wel vlees eten?”

“Mijn hart spreekt luider dan mijn lust.”

Vegan Pesach

Joodse feestdagen viert Yossi op een veganistische manier. “Met Pesach, het Joodse paasfeest, vieren we het belangrijkste verhaal uit het Jodendom. Het Joodse volk was tot slaaf gemaakt in het oude Egypte, maar ze werden door God bevrijd. Ze moesten veertig jaar door de Sinaïwoestijn rondzwerven en al die tijd werden ze achtervolgd door de Egyptenaren. Ze hadden geen tijd om deeg te laten reizen, daarom eten we met Pesach geen gist, maar harde matses.” Matzes zijn sowieso vegan, maar voor andere tradities zijn aanpassingen nodig. “Met Pesach bidden we ook tot allerlei symbolen. Een hardgekookt ei staat voor het harde leven van de tot slaaf gemaakten in Egypte, die leemstenen maakten. De arm van een dier staat voor de sterke arm waarmee God het Joodse volk had bevrijd. In sommige families worden ze opgegeten, bij anderen alleen gezegend. Nu vervang ik het ei door een aardappel en boetseer ik een wortel in de vorm van een arm.”

Sandra (61) uit Zoetermeer is al vanaf haar geboorte christelijk. Ze groeide op in een christelijk gezin en vond het van jongs af aan geweldig om mee te mogen naar de kerk. “Ik hield van de muziek, van het samenzijn en van Jezus.” In 2013 kwam veganisme op haar pad: het was voor haar een logische stap. “Veganisme is een heel compassievolle manier van leven, met respect voor alle levende wezens. Dat past heel mooi bij mijn christen-zijn, want mijn geloof in Jezus is ook een compassievol geloof.”

Veganisme en de kerk

Sociaal gezien kan het lastig zijn om als veganist onderdeel van een kerkgemeenschap te zijn. “Heel sec genomen is er geen enkel christelijk feest met niet-veganistische tradities. Dat er met kerst vaak varkenshaas of kalkoen wordt gegeten of met Pasen zoveel eieren, dat zijn vooral culturele tradities.” Juist in die culturele tradities zit een stukje sociaal ongemak. “Veel kerkgemeenschappen hebben in juni een afsluiting van het kerkelijk jaar met een barbecue. Gelukkig wordt daar wel steeds meer rekening gehouden met anders etenden.”

Foto uit eigen collectie.

“Het Evangelie is verkondigd aan de hele schepping en alle schepselen.”

Christendom en dierenwelzijn

Sandra legt uit dat veel christenen tegenwoordig ook belang hechten aan dierenwelzijn. “Dierenrechten zijn nog een brug te ver, maar dierenwelzijn wordt echt omarmd. Er wordt kritisch gekeken naar hoe we omgaan met de landbouw, veehouderij en visserij. Zeker omdat die ook impact hebben op het milieu. Als christen moet je je afvragen wat dat met de schepping doet.” Verschillende christelijke stromingen gaan anders om met die vraag. “Veel reformatorische en evangelische christenen willen Bijbels leven, zoals de voorvaderen, en die waren uiteraard niet veganistisch. Maar ook onder deze christenen komt er steeds meer bewustwording dat de tijden veranderen. God heeft niet bedoeld dat we de oceanen leegvissen of duizenden varkens bij een stalbrand laten omkomen.”

Bevrijding voor alles wat leeft

De Bijbel draagt mensen niet op om veganistisch te leven, maar er zit volgens Sandra wel een belangrijke lijn in die past bij het veganisme: “God heeft de aarde geschapen zonder de dood, Jezus is gestorven om de dood te overwinnen en in de voleinding van de tijd zal de dood er niet meer zijn. Dus waarom zou je in de tussentijd – nu dus – willen leven en genieten van de dood van een ander? Het Evangelie is verkondigd aan de hele schepping en alle schepselen. De bevrijding is voor alles wat leeft.”