Palmolie is een plantaardige olie die gemaakt wordt van de vruchten van de oliepalm. Er is veel vraag naar palmolie en het zit verwerkt in veel producten. De meeste palmolie wordt in Europa gebruikt als biobrandstof en daarnaast als veevoer en in vele supermarktproducten. Door de grote vraag naar palmolie moet steeds meer tropisch regenwoud plaats maken voor palmolieplantages. Dit leidt tot milieuvervuiling en vermindering van de biodiversiteit met ernstige gevolgen voor dieren. Daarnaast is er bij palmolieplantages sprake van mensenrechtenschendingen. Het RSPO-certificaat voor duurzame palmolie levert in de praktijk beperkte verbetering op. Palmolie een plantaardige olie die verbouwd en verwerkt wordt zonder gebruik van dieren of dierlijke producten. In die zin is het een veganistisch product. Een boycot van palmolie door te kiezen voor andere oliesoorten heeft tot gevolg dat er veel meer land nodig is. Wie ontbossing wil tegengaan, heeft het meeste effect met een veganistische levenswijze: Veeteelt is immers de belangrijkste oorzaak van ontbossing in de wereld.

Wat is palmolie?

Oliepalmen komen oorspronkelijk uit West-Afrika, waar palmolie gebruikt werd om mee te koken. Sinds de 19e eeuw wordt het ook verbouwd in Zuidoost-Azië en Latijns-Amerika.1 Oliepalmen groeien het beste in tropische gebieden.2 De productie van palmolie is in de afgelopen jaren enorm toegenomen, vooral in Zuidoost-Azië. 86 procent van alle palmolie wordt bijvoorbeeld in Indonesië en Maleisië geproduceerd.3 Elk jaar komt er alleen al in Indonesië meer dan een half miljoen hectare aan nieuwe palmolieplantages bij.1 Het is niet verwonderlijk dat palmolie zo populair is: het winnen van olie uit oliepalmen is heel efficiënt.1 Daardoor kan er per hectare grond een grote hoeveelheid olie geproduceerd worden. Daarnaast is palmolie ook heel veelzijdig. Het kan gebruikt worden in allerlei soorten voeding, maar ook in bijvoorbeeld verzorgingsproducten, waardoor het in ongeveer de helft van alle supermarktproducten zit.4

Palmvrucht

Waarvoor wordt palmolie gebruikt?

Palmolie als biobrandstof

De meeste palmolie wordt in Europa gebruikt als biobrandstof, namelijk ongeveer de helft van alle geïmporteerde palmolie in de EU.5 Biobrandstof is dan ook één van de grootste redenen van de toenemende vraag naar palmolie. Sinds 2009 is het in de EU verplicht om biobrandstof te mengen met reguliere brandstof. Omdat palmolie zo’n efficiënt geproduceerde en goedkope biobrandstof is wordt er in de EU vooral gekozen om palmolie met reguliere brandstof te mengen om aan deze wetgeving te voldoen. Er wordt deels ook gebruik gemaakt van andere grondstoffen zoals gebruikt frituurvet of andere oliën, maar die zijn nog steeds een stuk duurder en dus veel minder aantrekkelijk. Daarom wordt in Nederland 59 procent van de reguliere brandstof gemengd met palmolie en voor de meeste andere Europese landen ligt dat percentage nog hoger.6 In 2015 werd er 3.35 miljoen ton aan palmolie geïmporteerd om biobrandstof voor Europa te maken.7 De EU wil in de komende jaren graag de hoeveelheid biobrandstof verder uitbreiden, waardoor de vraag naar palmolie mogelijk nog veel sterker zal toenemen. In januari 2017 stemde de meerderheid van het Europees Parlement ervoor om palmolie in biobrandstof vanaf 2021 te verbieden. Voor dat het ook echt tot een verbod komt moeten echter ook de Europese Commissie en de Europese Raad het hier mee eens zijn.8

Palmvrucht-doorsnede

Palmolie voor de veeteelt

Palmolie wordt ook gebruikt in bijna alle soorten veevoer. Hiervoor wordt elk jaar door Nederland zo’n 114.000 ton palmolie geïmporteerd.9 Iets meer dan de helft daarvan is voor veevoer voor dieren voor de export. 46.500 ton palmolie wordt gebruikt voor het maken van dierlijke producten voor de Nederlandse markt.10 Voor het maken een kilo rundvlees wordt gemiddeld 24 gram palmolie gebruikt. Voor kippenvlees is dit zelfs 44 gram en voor eieren 17 gram.11 Vooral vleeskippen krijgen vrij veel palmolie; bijna 2,5 procent van hun voer bestaat uit palmolie.12

Palmolie in voeding

Palmolie wordt tegenwoordig in zeer veel producten gebruikt, van koekjes tot aan pindakaas. Het Voedingscentrum geeft aan dat palmolie in 60 procent van de levensmiddelen zit. En dat 32% van alle gebruikte olie, palmolie is.13 Palmolie wordt zo vaak gebruikt vanwege een groot aantal voordelen. Het is goedkoper dan zonnebloemolie of koolzaadolie. Doordat palmolie ook minder gevoelig is voor oxidatie, zijn duurdere opslagtanks van roestvrijstaal en technieken als stikstofinhibitie niet nodig. Palmolie is door het hoge percentage verzadigde vetzuren een relatief hard vet, en heeft daardoor een belangrijk functie voor de structuur van een product. Ook het smeltgedrag en mondgevoel zijn bijzondere eigenschappen waardoor palmolie populair is onder producenten.

Problemen met palmolie

Er is veel vraag naar palmolie, waardoor er steeds meer palmolieplantages bij komen. Dit heeft geleid tot het verdwijnen van grote delen tropisch regenwoud, vooral in Zuidoost-Azië. Dit heeft gezorgd voor het verminderen van de biodiversiteit en de dood van veel dieren.14 Daarnaast worden delen oerwoud regelmatig weggebrand om ruimte te maken voor plantages, waardoor er ook nog eens heel veel CO2 in de lucht terechtkomt.14

Dit is niet alleen slecht voor het milieu, maar ook voor mensen. Vaak is er sprake van landroof, waarbij land gestolen wordt van de huidige bewoners of eigenaren en waardoor het voor de lokale bevolking vaak steeds moeilijker wordt om genoeg eten te verbouwen. Onderzoek van de NGO GRAIN concludeerde dat dit inheemse bevolkingen in zowel Zuidoost Azië als in Afrika ernstig bedreigt.15

Dat is helaas niet de enige mensenrechtenschending van palmoliebedrijven. Volgens onderzoek van Amnesty International worden arbeiders in de palmolieproductie ernstig uitgebuit. Een paar voorbeelden van schendingen zijn bijvoorbeeld kinderarbeid, werken voor minder dan het minimumloon, werk met gevaarlijke chemicaliën en een ernstig gebrek aan veiligheids- en gezondheidsmaatregelen.16

Orangoetan met baby

Foto door Paul Williams (CC BY-NC-SA 2.0)

De rol van Nederland

Nederland speelt een belangrijke rol in de palmolie-industrie. Hoewel oliepalmen niet in Nederland verbouwd kunnen worden is Nederland wel een grote importeur, bewerker en gebruiker van palmolie. Via de haven van Rotterdam wordt namelijk de meeste palmolie van Europa geïmporteerd en Nederland is ook één van de grootste producenten van biobrandstof met palmolie.17 In bioraffinaderijen in Rotterdam wordt palmolie verwerkt in biobrandstof, wat vervolgens voor een groot deel weer verkocht wordt aan andere Europese landen. Daarnaast wordt ook een groot deel van de palmolie voor menselijke consumptie en voor veevoer via Rotterdam geïmporteerd en vervolgens verder verspreidt over de rest van Europa.18 Zo verdient Nederland ook aan de palmolieproductie.

Duurzame palmolie?

In een poging de problemen rond palmolieproductie op te lossen werd in 2004 de Roundtable for Sustainable Palm Oil (RSPO) opgericht. De RSPO is een non-profit organisatie waarin palmolieproducenten en de industrieën die gebruik maken van palmolie samenkomen met NGO’s om afspraken te maken over het verbeteren van de palmolieproductie, zowel op het gebied van milieu als mensenrechten.19 Samen hebben zij het RSPO certificaat bedacht; een certificaat voor duurzame palmolie. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor en vraag naar duurzame palmolie, waardoor inmiddels 19 procent van de palmolieproductie een RSPO certificaat heeft en dus duurzaam is.20 Grote bedrijven zoals Unilever21 werken alleen nog maar met 100 procent duurzame gecertificeerde palmolie en 87 procent van de palmolie die in Nederland gebruikt wordt zou duurzaam zijn.22 Helaas betekenen het RSPO certificaat en de term ‘duurzame palmolie’ vrij weinig. Omdat de RSPO bestaat uit zo’n 740 palmolie producerende of gebruikende bedrijven en maar 13 NGO’s is de invloed van de bedrijven erg groot.23 De RSPO legt daarom de lat voor ‘duurzame’ palmolie erg laag. Een ‘duurzaam’ palmoliebedrijf kan bijvoorbeeld gewoon enorme plantages met monoculturen hebben, waar heel veel water en pesticiden worden gebruikt en die dus helemaal niet duurzaam is.24 Veel grote bedrijven die ‘duurzame’ palmolie gebruiken kunnen niet precies aantonen waar al hun palmolie vandaan komt en vaak verkopen zij het al onder het duurzaamheidscertificaat voordat plantages geïnspecteerd zijn.25 Daarnaast zijn de regels voor het RSPO certificaat misleidend. Een palmolieproducent die bijvoorbeeld één plantage heeft die aan alle regels voldoet mag ook de palmolie van andere, niet-duurzame plantages als ‘duurzaam’ verkopen.26 Bovendien is er geen aparte infrastructuur voor gecertificeerde palmolie, waardoor die eigenlijk altijd gemengd wordt met niet-gecertificeerde palmolie. Bedrijven kopen dus vooral een certificaat en niet echte duurzame palmolie.27

Schending regels

Daarnaast komen bedrijven met een RSPO-certificaat die zich niet aan de regels houden er vaak vrij makkelijk mee weg. De plantages bevinden zich meestal in afgelegen gebieden en zijn lastig te inspecteren. Zelfs wanneer blijkt dat duurzaamheids- of mensenrechtenregels geschonden zijn duurt het vaak jaren voordat daar iets mee gedaan wordt. In 2010 werd er bijvoorbeeld een klacht ingediend tegen palmolieproducent IOI toen bekend werd dat dit bedrijf zich illegaal land toe-eigende en duizend hectare aan beschermde natuur had vernietigd. Dit bedrijf heeft naast plantages ook een verwerkingsfabriek in Rotterdam. Het duurde 6 jaar voordat IOI eindelijk door de RSPO geschorst werd en vijf maanden later werd dit bedrijf weer toegelaten tot de RSPO.28 Van meerdere andere grote bedrijven met een RSPO certificaat is ook bekend dat ze zich niet aan de regels houden zonder dat de RSPO hier iets mee doet en vooral het illegaal toe-eigenen en vernietigen van regenwoud komt erg vaak voor.29

Palmolie handproductie

Foto door: T.K. Naliaka (CC BY-SA 4.0)

Waarom palmolie boycotten niet de oplossing is

De problemen rond de productie van palmolie blijven wel dusdanig ernstig dat veel mensen er iets aan willen doen. Sommige mensen hebben daarom besloten om alle producten met palmolie erin te boycotten. Dit is op zich een logisch idee, maar helaas helpt dit niet om een einde te maken aan de ontbossing en de bijbehorende mensenrechtenschendingen. Het grote probleem is namelijk niet palmolie, maar het gebrek aan landbouwgrond. Mensen willen namelijk veel en goedkope producten en om die te produceren is er veel landbouwgrond nodig. Als mensen massaal palmolie gaan boycotten, dan is het alleen maar een kwestie van tijd voordat producenten de palmolie in hun producten gaan vervangen voor een ander ingrediënt, hoogstwaarschijnlijk een ander soort olie. Mensen gaan namelijk niet opeens minder kopen, maar vervangen producten met palmolie vaak voor een soortgelijk product zonder palmolie. Dit lost alleen het probleem niet op want ook voor het vervangen van palmolie is land nodig om dit nieuwe ingrediënt te verbouwen.

Hoogstwaarschijnlijk is er dan zelfs méér land en dus meer ontbossing nodig dan voor palmolie. Palmolie is namelijk één van de meest effectieve en duurzame oliesoorten.30 Eén hectare oliepalmen levert elk jaar 3,7 ton palmolie op. Een hectare met zonnebloemen levert bijvoorbeeld maar 0,7 ton olie op.31 Als producenten door de boycot dus gedwongen worden om op alternatieven over te gaan en voor zonnebloemolie zouden kiezen, dan zou daardoor dus 5 keer meer grond nodig zijn dan voor dezelfde hoeveelheid palmolie. Dit komt ontbossing en het milieu niet ten goede. Daarnaast zijn veel andere soorten olie ook een stuk vervuilender omdat er veel meer kunstmest en pesticiden nodig zijn, omdat de productie zorgt voor een giftig bijproduct of omdat er veel meer CO2-uitstoot bij komt kijken.30 NGO’s zoals Sumatran Orangutan Society pleiten er ook voor om palmolie niet te boycotten.32

Is palmolie veganistisch?

Palmolie is een plantaardige olie die verbouwd en verwerkt wordt zonder gebruik van dieren of dierlijke producten. In die zin is het een veganistisch product. In ruime zin heeft de ontbossing door de uitbreiding van palmolieplantages tot gevolg dat veel dieren sterven en hun leefgebied slinkt. Verschillende vegan activisten en bloggers beschouwen palmolie daarom niet als veganistisch. The Vegan Society is van mening dat deze sterke focus op palmolie niet in relatie staat tot het dierenleed dat veroorzaakt wordt door het telen van andere gewassen.33 Bij vervanging van palmolie door andere oliesoorten zoals koolzaadolie is een paar keer meer aan land nodig, en ook daar sterven veel dieren vanwege de productie. Vervanging door sojaolie of kokosolie zou de ontbossing zelfs kunnen versnellen.

Bronnen

Eerste versie geschreven door Elise Hiddinga, MA Asian Studies met specialisatie in veeteelt en milieuvervuiling in China.

  1. (en) “Palm Oil: Economic and Environmental Impacts”. European Parliament.
  2. (en) “Veelgestelde vragen over ontbossing”. Milieudefensie.
  3. (en) “Palmolie Score Card”. Wereld Natuur Fonds.
  4. (en) “Veelgestelde vragen over ontbossing”. Milieudefensie.
  5. (en) Transport & Environment (2016). “Briefing Palm Oil Use Continues To Grow”. p. 1.
  6. (en) Transport & Environment (2016). “Briefing Palm Oil Use Continues To Grow”. p. 3.
  7. (en) Transport & Environment (2016). “Briefing Palm Oil Use Continues To Grow”. p. 1.
  8. (en) “Europees Parlement wil af van palmolie in biobrandstof”. NOS.
  9. (en) Hoste, R. (2014). “Palmolieverbruik in de Nederlandse diervoederindustrie 2011-2013; Inventarisatie in opdracht van Nevedi”. Wageningen, LEI Wageningen UR (University & Research centre), LEI 14-099, p. 12.
  10. (en) Hoste, R. (2014). “Palmolieverbruik in de Nederlandse diervoederindustrie 2011-2013; Inventarisatie in opdracht van Nevedi”. Wageningen, LEI Wageningen UR (University & Research centre), LEI 14-099, p. 13.
  11. (en) Hoste, R. (2014). “Palmolieverbruik in de Nederlandse diervoederindustrie 2011-2013; Inventarisatie in opdracht van Nevedi”. Wageningen, LEI Wageningen UR (University & Research centre), LEI 14-099, p. 13.
  12. (en) Hoste, R. (2014). “Palmolieverbruik in de Nederlandse diervoederindustrie 2011-2013; Inventarisatie in opdracht van Nevedi”. Wageningen, LEI Wageningen UR (University & Research centre), LEI 14-099, p. 11.
  13. Palmolie. Voedingscentrum
  14. (en) “Palmolie”. World Wildlife Foundation.
  15. (en) GRAIN (2014). “Planet Palm Oil”. GRAIN, pp. 15-28.
  16. (en) Amnesty International (2016). “Indonesia: The Great Palm Oil Scandal: Labour Abuses Behind Big Brand Names: Executive Summary”. Index number: ASA 21/5243/2016.
  17. (en) Joosten, T. (2017). “Hoe Palmolie die in Rotterdam ‘Duurzaam’ Heet in Azië voor Klimaat en Mensenrechtenschendingen Zorgt”. Follow The Money.
  18. (en) Joosten, T. (2017). “Hoe Palmolie die in Rotterdam ‘Duurzaam’ Heet in Azië voor Klimaat en Mensenrechtenschendingen Zorgt”. Follow The Money.
  19. (en) “Roundtable on Sustainable Palm Oil”. RSPO.
  20. (en) “Roundtable on Sustainable Palm Oil”. RSPO.
  21. (en) “Palmolie 100% Traceerbaar en Gecertificeerd Duurzaam”. Unilever.
  22. (en) Duurzame palmolie. MVO.
  23. (en) GRAIN (2014). “Planet Palm Oil”. GRAIN, p. 24.
  24. (en) GRAIN (2014). “Planet Palm Oil”. GRAIN, p. 24.
  25. (en) Joosten, T. (2017). “Hoe Palmolie die in Rotterdam ‘Duurzaam’ Heet in Azië voor Klimaat en Mensenrechtenschendingen Zorgt”. Follow The Money.
  26. (en) Greenpeace (2016). “Cutting Deforestation Out of the Palm Oil Supply Chain”. Greenpeace, p. 6.
  27. (en) Joosten, T. (2017). “Hoe Palmolie die in Rotterdam ‘Duurzaam’ Heet in Azië voor Klimaat en Mensenrechtenschendingen Zorgt”. Follow The Money.
  28. (en) Joosten, T. (2017). “Hoe Palmolie die in Rotterdam ‘Duurzaam’ Heet in Azië voor Klimaat en Mensenrechtenschendingen Zorgt”. Follow The Money.
  29. (en) GRAIN (2014). “Planet Palm Oil”. GRAIN, pp. 24-26.
  30. (en) Dumelin, Erich E. (2009). “The Environmental Impact of Palm Oil and Other Vegetable Oils”. Palm Information Center.
  31. (en) Joosten, T. (2017). “Hoe Palmolie die in Rotterdam ‘Duurzaam’ Heet in Azië voor Klimaat en Mensenrechtenschendingen Zorgt”. Follow The Money.
  32. (en) “About Palm Oil”. Sumatran Orangutan Society.
  33. (en) “General FAQs”. The Vegan Society.