Hoewel er steeds meer in het nieuws komt de nadelige gevolgen van de jacht op vissen, voor zowel de vissen zelf als onze planeet, bestaan er nog steeds veel misverstanden. In het kader van de dag van World Day for the End of Fishing op 28 maart, besteden we in dit artikel nog eens uitgebreid aandacht aan wat er allemaal mis is met vissen eten.
Kunnen vissen pijn voelen?
Naast de problemen voor mens en milieu zorgt de jacht op vissen ook voor een hoop dierenleed. Hoewel er vroeger twijfel was over of vissen pijn kunnen voelen is daar inmiddels veel meer onderzoek naar gedaan.1
Het was al langer bekend dat vissen vaak hetzelfde reageren op pijn als veel andere dieren. Tegenwoordig weten we ook dat vissen dezelfde pijnreceptoren hebben als gewervelde landdieren (waaronder ook mensen vallen) en dat de hersenactiviteit bij het ondergaan van iets pijnlijks hetzelfde is. Ook produceren vissen in hun lichaam dezelfde opioïdes als mensen en andere zoogdieren. Dit zijn natuurlijke pijnstillers die het lichaam zelf aanmaakt wanneer er sprake is van pijn.1
Door deze en andere ontdekkingen is tegenwoordig de wetenschappelijke consensus dat vissen wel degelijk pijn, angst en stress kunnen ervaren. Aangezien vissen vrijwel nooit met verdoving gedood worden, is het dus vrij aannemelijk dat in de ‘visindustrie’ jaarlijks vele miljarden vissen een pijnlijke dood sterven.2,3
Jacht op vissen
In de afgelopen honderd jaar is de jacht op vissen enorm gegroeid. Niet alleen omdat de wereldbevolking is verviervoudigd, maar ook omdat mensen steeds meer vissen zijn gaan eten. Gemiddeld eten mensen vandaag de dag bijvoorbeeld ruim twee keer zo veel vissen als 50 jaar geleden.4
Door deze enorme toename, raken de zeeën langzaam leeg. Er worden meer vissen uit het water gehaald dan dat er door voortplanting bijkomen. Als we zo doorgaan zal de zee volgens schattingen in 2048 helemaal leeg zijn, al over 28 jaar!5
In meer dan 80% van de gebieden waar gevsit wordt, zijn de wateren al leeg of lopen langzaam leeg.6 90% van de populatie van grotere vissen zoals haaien en tonijnen is inmiddels al verdwenen.7
Het vangen van zoveel vissen is niet alleen een probleem voor de mensen die daardoor hun werk of bron van voedsel verliezen. Het zal ook grote gevolgen hebben voor ecosystemen, gevolgen die deels nu al zichtbaar zijn. Koraalriffen en vegetatie worden beschadigd door netten die over de bodem slepen en doordat de vissen die nodig zijn om het koraal levend en gezond te houden langzaam verdwijnen. Een gebrek aan vissen zal de ecosystemen uit balans brengen waardoor deze op termijn zullen verdwijnen.
Daarnaast zorgt de jacht op vissen ook voor een hoop ‘bijvangst’.8 Een paar soorten zeedieren zoals tonijnen en garnalen zijn erg populair. Helaas nemen de netten ook veel andere dieren mee. Bij de garnalenvangst in Nederland is bijvoorbeeld 60% van de vangst zogenaamde ‘bijvangst’.9 Een deel van deze gevangen dieren wordt gebruikt om te verwerken tot bijvoorbeeld meel, wat weer verwerkt wordt in voer voor landdieren, zoals koeien en varkens, die bruikt worden als voedselbron. Het overgrote deel wordt echter gewoon terug in zee gegooid omdat mensen die op vissen jagen daar weinig mee kunnen. Meestal zijn deze vissen al dood of stervende. De meerderheid van de vissen die door die gevangen en gedood wordt dus nooit geconsumeerd.
Het fokken van vissen
Op plaatsen waar vissen gefokt worden, is het dierenleed zeker niet minder. Vissen leven in grote vijvers bovenop elkaar waardoor ze de hele tijd tegen elkaar aan zitten en nauwelijks natuurlijk gedrag kunnen vertonen. Eigenlijk is dit vergelijkbaar met de bio-industrie.
Voor de comsumptie gefokte vissen worden vaak gepresenteerd als een alternatief tegen het overmatig jagen op vissen in hun natuurlijke omgeving, maar eigenlijk is dat misleidend. Deze bedrijven gebruiken vaak enorme hoeveelheden uit het wild gevangen vissen als voer om de vissen die ze fokken mee te voeren. Daarnaast zijn er ook vissen die zich in gevangenschap niet kunnen voortplanten, zoals palingen. Daarom worden jonge palingen uit het wild gehaald voor bedrijven om ze vervolgens te gebruiken voor hun fokprogramma, ondanks dat deze vissoort met uitsterven bedreigd wordt.
Daarnaast wordt bij deze bedrijven waar vissen gefokt worden, vaak gebruik gemaakt van een hoop bestrijdingsmiddelen, antibiotica en andere chemicaliën. Dit zorgt op veel plekken voor ernstige vervuiling van rivieren of zeegebieden en zijn daardoor ook enorm schadelijk voor wilde vissen.10 Het grootschalige gebruik van antibiotica brengt ook een vergroot risico op resistente bacteriën met zich mee, wat ook een bedreiging is voor de menselijke gezondheid. Jaarlijks sterven er wereldwijd al bijna 1 miljoen mensen door resistente bacteriën.
Keurmerken wassen neus
Tegenwoordig bestaan er meerdere keurmerken voor duurzamer gevangen vissen. Toch is maar de vraag hoe duurzaam deze vis is, en wat duurzaamheid eigenlijk betekent. De manier waarop dieren en dus ook vissen behandeld worden, voor ze gedood worden, is natuurlijk niet relevant als je het van de kant van de vissen bekijkt. Daarom zijn keurmerken er in de regel om ons schuldgevoel over het gebruik van dieren te sussen en doen ze niets om het gebruik van dieren terug te dringen of af te schaffen.Wat betreft keurmerken voor vissen is dit niet anders.
Er zijn al meerdere schandalen naar buiten gekomen waarbij behoorlijk milieuonvriendelijk werkende bedrijven toch dit soort keurmerken hadden weten te krijgen.11 Daarnaast kunnen niet-duurzaam werkende bedrijven dit keurmerk al krijgen als ze beloven de komende jaren te werken aan het verduurzamen van hun bedrijf en onderzoek te doen naar hun impact. Welwillendheid is dus vaak al genoeg om een keurmerk te krijgen, niet of ze daadwerkelijk duurzaam te werk gaan.
Zelfs als ooit de commerciële jacht op vissen afneemt, dan is het maar de vraag hoe duurzaam de praktijk is. De jacht op vissen zorgt bijvoorbeeld nog steeds voor veel schade aan koraal en ander bodemleven. Daarnaast is de visverwerkingsindustrie de grootste veroorzaker van afval in de zeeën.12 Verloren of gedumpte (kapotte) netten en andere items zorgen niet alleen voor vervuilde zeeën, maar ook voor een hoop dierenleed wanneer dieren hierin verstrikt raken. Verder worden zeedieren met een keurmerk ook bijna altijd gedood zonder verdoving en hebben leidende keurmerken zoals MSC en ASC geen dierenwelzijnscriteria opgenomen.
Of vissen nu met of zonder keurmerk verkocht worden, voor de vissen loopt het in ieder geval slecht af, en over de zogenaamde duurzaamheid waarmee dit gebeurt valt ook nog veel af te dingen.
Is het eten van vissen gezond?
Mensen hoeven geen vissen te eten voor hun gezondheid. Vissen bevatten bovendien vaak schadelijke stoffen zoals zware metalen, dioxines, PCB’s en/of resten van bestrijdingsmiddelen.13 Daarnaast bestaat er ook altijd het risico op besmetting met ziekteverwerkkers of parasieten. Bij bedrijven waar vissen gefokt worden, worden veel antibiotica gebruikt om de vissen, die zo dicht op elkaar leven, in leven te houden. Deze praktijken dragen weer bij aan een verhoogd risico op resistente bacteriën.
Uiteraard bevatten vissen ook nuttige voedingsstoffen zoals vitamines en mineralen. Deze voedingsstoffen kun je echter ook uit andere producten halen met daarbij een veel lager risico op bijkomende schadelijke stoffen, bijvoorbeeld door deze voedingsstoffen uit plantaardige producten te halen.
Omega 3
De belangrijkste gezonde voedingsstof in vissen is omega 3. Omega 3 is onder andere belangrijk voor de ontwikkeling van onze hersenen en helpt tegen hart- en vaatziektes.14 Omega 3 is ook vaak de reden waarom vissen aangeraden worden als onderdeel van een gezond dieet. Sommige mensen gebruiken visolie om omega 3 binnen te krijgen zonder vissen te hoeven eten. Visolie is echter een erg problematisch product. De kans op vervuiling met zware metalen is erg groot en het is erg milieuonvriendelijk.
Voor 1 liter visolie is 20 tot 100 kilogram vissen nodig, afhankelijk van het soort vissen dat gebruikt wordt. Tegenwoordig wordt er elk jaar meer dan 1 miljard liter visolie geproduceerd. Voor al die visolie worden dus enorme hoeveelheden vissen gebruikt. Dit terwijl er gewoon plantaardig alternatief is, namelijk algenolie. Vissen maken zelf geen omega 3 aan, maar halen dit uit algen. Door die algen te verwerken tot olie kun je makkelijk voldoende omega 3 binnenkrijgen zonder dieren te hoeven doden, zonder risico op giftige stoffen en met een veel lagere milieu-impact.
Op Vegan Wiki kun je meer informatie vinden over omega 3 supplementen. Daarnaast zijn er ook andere plantaardige producten die omega 3 bevatten, zoals bepaalde plantaardige oliesoorten, lijnzaad, chiazaad en walnoten.
In welke producten zitten vissen of andere zeedieren?
De meeste producten die vissen of andere zeedieren bevatten zijn vrij duidelijk te herkennen. Denk bijvoorbeeld aan losse vissen of kant-en-klaarmaaltijden met vis. Minder opvallend zijn gevallen waarin deze dieren verwerkt zijn in bijvoorbeeld sauzen. Voorbeelden hiervan zijn vissaus, oestersaus, worchestershiresaus, sommige sambals en soms Aziatische woksauzen. Een ander voorbeeld is kroepoek, waar garnalen in zitten. Voor al deze producten zijn gelukkig ook vegan versies te vinden.
Eten zonder vissen
Tegenwoordig zijn er meerdere plantaardige vervangers voor vissen op de markt, zowel bij vegan (web)winkels als gewoon in de supermarkt. Je kunt hiervan een overzicht vinden op onze Vegan Wiki pagina.
Daarnaast zijn er online ook allerlei recepten te vinden om zelf vegan visvervangers te maken. Probeer bijvoorbeeld eens een tonijnsalade op basis van kikkererwten of maak zelf eens vegan gerookte zalm. Daarnaast kun je zelf allerlei gerechten een visachtige smaak geven door bijvoorbeeld nori of andere vormen van zeewier toe te voegen. Er bestaat zelfs een heel kookboek met visvervangende recepten voor de liefhebber.
Er zijn dus genoeg mogelijkheden en redenen om vissen met rust te laten en plantaardige alternatieven te gebruiken.
Bronnen
- https://www.smithsonianmag.com/science-nature/fish-feel-pain-180967764/
- https://www.ciwf.nl/nieuws/2018/11/oog-voor-vis
- https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vis.aspx
- https://www.fishforward.eu/en/topics/facts-figures/
- https://www.theworldcounts.com/challenges/planet-earth/oceans/overfishing-statistics
- https://www.fishforward.eu/en/topics/facts-figures/
- http://www.atuna.com/archive.php?article=652
- https://www.worldwildlife.org/threats/overfishing
- https://www.wur.nl/upload_mm/9/2/5/5621ab28-aed2-4f40-8cb8-d98ead885271_Discards_garnalenvisserij_vdec12.pdf
- https://www.seafoodwatch.org/ocean-issues/aquaculture/pollution-and-disease
- https://www.theguardian.com/environment/2011/jan/06/fish-marine-stewardship-council
- https://www.theguardian.com/environment/2019/nov/06/dumped-fishing-gear-is-biggest-plastic-polluter-in-ocean-finds- report
- https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vis.aspx
- https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/omega-3.aspx
