Wereldproefdierendag is een dag die jaarlijks op 24 april wordt gehouden als protest tegen het gebruik van ‘proefdieren’. Op deze dag staan we stil bij de miljoenen niet-menselijke dieren die gebruikt worden in proeven en hun vaak miserabele en korte levens. Het gebruik van dieren is niet moreel te verantwoorden en er is al zicht op betere alternatieven voor zowel niet-menselijke als menselijk dieren.

Achtergrond

Wereldproefdierendag (World Day for Laboratory Animals) werd voor het eerst in 1979 georganiseerd op de geboortedag van Lord Dowding, een Engelsman die in zijn leven actie voerde tegen het proefdiergebruik. Ook nu nog is de naam Dowding verbonden aan een Engels fonds dat financiële middelen verstrekt om onderzoek te stimuleren zonder gebruik te maken van ‘proefdieren’1.

Gebruik van dieren in experimenten

Van oudsher worden niet-menselijke dieren gebruikt om onder andere cosmetica, huishoudelijke producten en medicijnen op te testen. In Nederland is ongeveer 35% van alle dierproeven verplicht. Een bedrijf moet deze proeven doen voordat een product op de markt mag komen. Een nieuw medicijn mag bijvoorbeeld alleen worden verkocht nadat het op een levend dier is getest8.

Cijfers in Nederland

In 2019 stierven er in Nederland 399.950 zogenaamde ‘proefdieren’ voor wetenschappelijke experimenten. Bijna 40% van alle ‘dierproeven’ worden op muizen uitgevoerd, maar ook op vissen, varkens, schapen, honden en apen. In 2018 werden er geen proeven gedaan met Java-apen, in 2019 helaas weer 38. Hoewel de overheid beleid heeft om de ontwikkelingen voor alternatieven voor ‘dierproeven’ te stimuleren, stijgt het aantal dierproeven dat jaarlijks wordt uitgevoerd nog steeds4,9.

Het gebruik van dieren voor experimenten staat onder controle van de Centrale Commissie Dierproeven, die er op toe moet zien dat aanvragen voor dierproeven voldoen aan de richtlijnen. Artikel 12 van de Europese Richtlijn schrijft onder andere voor dat ‘dierproeven’ alleen overwogen mogen worden, als er geen alternatief voorhanden is. In de praktijk blijkt helaas dat er niet veel voor nodig is om een vergunning te krijgen voor experimenten op niet-menselijke dieren3.

Dierproeven moeten stoppen

Het gebruik van dieren voor proeven moet stoppen. Niet alleen is het onethisch, maar ook zijn veel van de resultaten onbetrouwbaar als het om uitkomsten gaat die iets over de mens zouden moeten zeggen. Het belastinggeld dat hiermee verspild wordt, kan veel beter gestoken worden in nieuwe onderzoeksmethoden waarvoor geen (niet-menselijke) dieren gebruikt hoeven te worden.

Diergebruik is onethisch

Het is al lang bekend, en door wetenschappers en wetgevers erkend, dat alle dieren gevoelens hebben, pijn voelen en sociale wezens zijn die een eigen wil hebben. Op basis hiervan kan geen enkel gebruik gerechtvaardigd worden. Het is nooit moreel aanvaardbaar om een dier, zonder dat zij daarvoor toestemming geeft, aan een experiment te onderwerpen. Je kunt aan een niet-menselijk dier namelijk niet vragen of zij akkoord is met het gebruik van haar lichaam, het experimenteren, het toedienen van stoffen en het doen van pijnlijke en/of enge onderzoeken. Het gebruik van dieren kan niet gerechtvaardigd worden enkel omdat de mens er voordeel van heeft.
Het is bovendien speciesistisch (discriminatie op basis van soort) om te denken dat het leven van een mens meer waard is dan het leven van andere dieren. Ieder dier heeft zijn eigen intrinsieke waarde, onafhankelijk van de waarde die anderen aan hem toekennen. Als we erkennen dat dieren geen objecten zijn, maar wezens met gevoel, dan kan de mens nooit het recht hebben hen te bezitten of gebruiken.

Onbetrouwbare onderzoeksresultaten

Mensen zijn dieren, maar niet exact gelijk aan andere dieren. Ratten, muizen, varkens en alle andere dieren die nu gebruikt worden om wetenschappelijke onderzoeken op uit te voeren, verschillen te veel van mensen om een goede vergelijking te kunnen maken. Testen die gedaan zijn op andere dieren geven daarom geen garantie voor de veiligheid en geschiktheid voor de mens. Volgens Dierproefvrij.nl wijst onderzoek uit dat 9 van de 10 op dieren geteste medicijnen niet werkzaam of veilig zijn voor mensen4. 90% van de dierproeven zijn dus feitelijk overbodig en dragen niet bij aan betere medicijnen.

Volgens Animal Defenders International schiet (medisch) onderzoek bij dieren ernstig tekort voor vergelijkingen met mensen vanwege de volgende kwesties:

  • ‘Soortverschillen’: elke soort reageert anders op stoffen, daarom zijn dierproeven een onbetrouwbare manier om effecten bij mensen te voorspellen.
  • Menselijke ziekten bij proefdieren komen niet van nature voor en moeten daarom kunstmatig worden gecreëerd; ze verschillen van de menselijke conditie die ze proberen na te bootsen. Dit heeft ook invloed op de resultaten.
  • Studies hebben aangetoond dat leven in een laboratoriumomgeving de uitkomst van een experiment kan beïnvloeden, waarbij de testresultaten verschillen afhankelijk van de leeftijd, het geslacht, de voeding en zelfs de slaapplaats van het dier. Resultaten variëren dus van laboratorium tot laboratorium5.

Reële risico’s voor mens en planeet

We zitten nu al midden in een pandemie die veroorzaakt is door een zoönose (een ziekte die is overgedragen door niet-menselijke dieren). Geëxperimenteer met niet-menselijke dieren brengt grote risico’s met zich mee. Bovendien creëert de ‘proefdierenindustrie’ nog meer dieren, wat een nog grotere druk op het klimaat betekent. Met alle klimaatproblemen moeten we juist af van onze afhankelijkheid van het gebruik van dieren en naast de omschakeling maken naar plantaardige voeding, overstappen op ethische en klimaatvriendelijkere alternatieven voor ‘dierproeven’.

Alternatieven

Gelukkig ontdekken we steeds meer manieren om onderzoeken te doen zonder dat hier niet-menselijke dieren voor nodig zijn. Investeren in diervrije technieken die er nu al grotendeels zijn, betekent niet alleen een oplossing voor onnodig diergebruik, maar zorgt ook voor betere en betrouwbaardere resultaten voor mensen4.

Een aantal veelbelovende methoden die op dit moment in ontwikkeling zijn of al gebruikt worden, zijn4:

  • 3D-printen met dna materiaal: zo kunnen organen nagemaakt worden en donorhuid geprint worden.
  • Gebruik van organoids: mini-organen die uit menselijke cellen bestaan, kunnen gebruikt worden voor diverse onderzoeken zoals onderzoek naar virussen en longmedicijnen. Er wordt bijvoorbeeld al onderzoek gedaan met een hartmodel dat gebaseerd is op gekweekte, menselijke hartspiercellen. Hiermee kunnen hartritmestoornissen realistisch nagebootst worden. Zo is het mogelijk afwijkingen tijdig op te sporen én te behandelen, zónder dat honden hiervoor gebruikt hoeven te worden.
  • Organ-on-a-chip modellen: zoals bijvoorbeeld de ‘long-op-een-chip’ die de bewegingen van de ademhaling nabootst en “een goedkoop alternatief kan bieden voor dierproeven en klinische studies voor het screenen van geneesmiddelen en toxicologische toepassingen”6,7.
  • Studies op mensen: met behulp van non-invasieve technieken kunnen mensen gebruikt worden voor bijvoorbeeld hersenonderzoek.
  • Gebruik van computermodellen: in bijvoorbeeld onderwijs6.

Meer informatie over diervrije alternatieven:

Een niet-menselijk dier is geen donor

Recentelijk mocht de NVV deelnemen aan een focusgroep van het Rathenau Instituut met de naam: ‘Een dier als ‘donor’’. Hier werd aan de hand van verschillende toekomstscenario’s gekeken wat de diverse meningen zijn over nog te ontwikkelen technologieën als chimeren en xenotransplantatie. Deze technologieën zouden verder ontwikkeld moeten worden om in de verre toekomst het tekort aan ‘donororganen’ voor de mens op te lossen. Geen van beide technologieën zijn op dit moment of in de nabije toekomst haalbaar (>20 jaar).

Een donor is iemand die iets geeft of afstaat (in dit geval organen of andere delen van het eigen lichaam). Het woord impliceert een vrije keuze. Een mens kan donor zijn als deze daar toestemming voor geeft. Bijvoorbeeld via een donorcodicil. Bij andere dieren is er natuurlijk nooit sprake van vrijwillig afstaan of doneren. De organen en weefsels worden hen afgenomen bij leven en zij worden hiervoor speciaal gefokt. Bij menselijke orgaandonatie gebeurt het verwijderen van de organen vlak na de dood en in sommige gevallen, zoals bij nieren of een stuk lever of long, met toestemming bij leven. Andere dieren worden speciaal voor het verkrijgen van de organen gefokt en gedood. De vraag of wij als menselijk soort überhaupt het recht hebben te beslissen over het leven en de dood van andere soorten, was bij zowel de onderzoekers als sommige van de deelnemers niet opgekomen.

Afnemend draagvlak diergebruik

Niet-menselijke dieren worden nu nog door de wet als objecten en eigendom gezien. Tegelijkertijd zien we dat de wet erkent dat niet-menselijke dieren bewuste wezens zijn die kunnen lijden. In de praktijk zullen er maar weinig mensen met plezier kijken naar het lijden van andere dieren. Er zijn steeds meer mensen die zich niet prettig voelen bij het gebruik van dieren. De verwachting is dat het draagvlak voor het gebruik van dieren de komende jaren alleen nog maar verder af zal gaan nemen.

Velen zijn zich nu al veel bewuster van de impact van diergebruik wat betreft dierenleed, gezondheid, milieu en klimaat. We moeten vooruit denken en inspelen op deze trend en diergebruik en dierproeven steeds verder afbouwen, op zoek naar passende innovaties. Dierproeven zijn onethisch en achterhaald: er zijn al alternatieven in opkomst en daar moeten we juist in investeren. Voor de afschaffing van diergebruik, maar ook voor beter onderzoek naar menselijke ziekten en genezing.

Save Ralph

Save Ralph is een stop-motion mockumentary korte animatiefilm geschreven en geregisseerd door Spencer Susser. Met sterren Taika Waititi, Ricky Gervais, Zac Efron, Olivia Munn, Pom Klementieff, Tricia Helfer en Rodrigo Santoro.

Proefdier Ralph krijgt een cameraploeg over de vloer en neemt de kijker mee in zijn leven als ‘proefdier’.

Links

Bronnen

  1. Wereldproefdierendag – Beleven.org
  2. Jaaroverzicht dierproeven en proefdieren – NVWA
  3. Waarom dierproeven altijd worden goedgekeurd – Animal Rights NL
  4. Proefdiervrij.nl
  5. Animals Tests – World Day for Laboratory Animals
  6. Replacing Animals – World Day for Laboratory Animals
  7. Alternatieven – Animal Rights BE
  8. Waarom dierproeven nodig zijn – Rijksoverheid
  9. Alternatieven voor dierproeven – Rijksoverheid

Vond je dit artikel nuttig?

De Nederlandse Vereniging voor Veganisme (NVV) is een ledenvereniging die opkomt voor dieren en de belangen van veganisten. We kunnen jouw steun goed gebruiken om ons te blijven inzetten hiervoor. Word lid, doe een donatie of word zelf vrijwilliger.