Vleesopvolgers (‘vleesvervangers’) zijn plantaardige producten van bijvoorbeeld soja, erwten of tarwe die qua uiterlijk, smaak en beleving een imitatie van een dierlijk vleesproduct nastreven. Deze producten zijn vooral bedoeld voor wie de ervaring van een vleesproduct in de maaltijd mist. Naast vleesopvolgers zijn er ook andere plantaardige eiwitbronnen.1 In dit artikel lees je hoe je gezonde vleesopvolgers kiest, hoe de prijs van vleesopvolgers zich verhoudt tot die van dierljk vlees, en waarom vleesopvolgers op vlees lijken.
Gezonde vegan vleesopvolgers kiezen
Eet je graag vegan burgers, schnitzels of worstjes en vraag je je af hoe gezond die zijn? Met de praktische tips in dit artikel weet je precies waar je op kunt letten als je in de supermarkt voor de koeling staat. Ten eerste is het goed om te weten dat je niet per se vleesopvolgers nodig hebt. Je kunt in plaats van vlees ook heel goed noten en zaden, peulvruchten, en traditionele eiwitproducten zoals tofu, tempeh en seitan eten. Maar als je wel graag een alternatief wilt voor je hamburger en de spekjes bij de stamppot, dan is er best wat verschil in hoe gezond die zijn. Het goede nieuws is dat vleesopvolgers meestal gezonder zijn dan dierlijke vleesproducten, vooral als het om rood en bewerkt vlees gaat. Dat blijkt uit verschillende onderzoeken.2-5
Criteria van het Voedingscentrum
Het Voedingscentrum heeft de volgende criteria voor gezonde vleesopvolgers:
- Een goede eiwitbron (minimaal 20% van de calorieën komt uit eiwit, wat neerkomt op ongeveer 10 g eiwit per 100 gram)
- Bevat toegevoegd ijzer (meer dan 0,8 milligram per 100 gram)
- Bevat toegevoegde vitamine B12 (0,24 microgram per 100 gram) (en/of vitamine B1 (meer dan 0,06 milligram per 100 gram), maar dat doen de meeste fabrikanten niet)
- Niet te veel verzadigd vet (maximaal 2,5 gram per 100 gram)
- Niet te veel zout (maximaal 1,1 gram per 100 gram)
- Geen toegevoegd suiker (in de praktijk maximaal 3,5 g suiker)
Stichting ProVeg heeft onderzocht in hoeverre vleesopvolgers in de Nederlandse supermarkten hieraan voldoen.2 De meeste onderzochte producten voldeden aan de criteria voor eiwit, verzadigd vet en suiker. Hier hoef je in de winkel dus niet zo op te letten, want dat zit meestal wel goed. Een aanzienlijk deel was ook verrijkt met ijzer en vitamine B12. Verrijkte producten hebben de voorkeur, maar als je voor vitamine B12 bijvoorbeeld al supplementen neemt (wat we iedere veganist aanraden), is dit minder belangrijk.
De vleesopvolgers waren vaak wel nog te zout, dus het is verstandig om bij de voedingswaardes te kijken hoeveel zout erin zit en de varianten met het minste zout te kiezen. Ook is het goed om bij de bereiding geen extra zout toe te voegen. Uit het onderzoek bleek dat plantaardige kipstukjes en gehakt vaak de beste keuzes zijn. Met de “Kies Ik Gezond?” app van het Voedingscentrum kun je de barcode op een product scannen om te zien of het aan de criteria voldoet.
Zijn vleesopvolgers ’te bewerkt’?
Er is de laatste tijd veel te doen over sterk bewerkte voeding. Vleesopvolgers zijn technisch gezien ultrabewerkt (net als veel dierlijke vleesproducten), maar er zijn grote verschillen in de samenstelling en voedingswaarde, zoals ook blijkt uit het rapport van ProVeg.2 Het is daarom niet terecht om alle vleesopvolgers gelijk te stellen met ongezonde bewerkte producten zoals snoep, frisdrank en chips. Vleesopvolgers met een goede voedingswaarde zijn meer als volkorenbrood: wel bewerkt, maar toch passend in een gezond voedingspatroon. Een recente studie in The Lancet met 266.000 deelnemers wees uit dat vooral de consumptie van bewerkte dierlijke producten en frisdrank geassocieerd was met een verhoogd risico op kanker en hart- en vaatziekten. Andere sterk bewerkte voedingsmiddelen, met name brood- en graanproducten en plantaardige opvolgers voor dierlijke producten, hadden dit risico niet.6
Zijn vleesopvolgers duurder?
Sinds 2023 zijn huismerk vleesopvolgers vaak goedkoper dan vleesproducten gemaakt van dieren.7,8 De verwachting is dat vleesopvolgers nóg goedkoper gaan worden. Met de groei van de markt voor vleesopvolgers kunnen de administratie- en marketingkosten over de toenemende productie worden verdeeld.9 Ook kan het prijsverschil met dierlijke producten groter worden als de subsidies, die houders van tot vee gemaakte dieren nu ontvangen, afgebouwd worden.10 Als je kijkt naar de maatschappelijke kosten, zijn vleesopvolgers nog veel goedkoper. Volgens onderzoek van de WUR liggen de gezondheidskosten van de overconsumptie van rood en bewerkt vlees bijvoorbeeld op €7,50 en €4,30 per kilo. Dit wordt echter niet doorberekend in de prijs die consumenten in de winkel betalen voor dierlijk vlees.11 Voor de productie van dierenvlees is bovendien ongeveer zes maal zoveel soja en tarwe nodig als voor die van plantaardig vlees, waardoor de milieu-impact van vleesopvolgers vele malen lager is.9
Waarom lijken vleesopvolgers op vlees?
Mensen die geen dieren meer willen eten, vinden het prettig als ze hetzelfde kunnen blijven eten, maar dan met andere ingrediënten. Ze kunnen dan op dezelfde wijze hun maaltijd samenstellen en dicht bij de bekende smaken, vormen en gewoonten blijven. Omgekeerd kun je je afvragen waarom vlees dat gemaakt is van dieren niet op het dier lijkt. Het wordt meestal verkocht in een vorm waarbij de herkomst onherkenbaar is: denk aan worsten, burgers of nuggets. De meeste mensen vinden het helemaal niet prettig om eraan herinnerd te worden dat het product van een dier is gemaakt.
